آزمون سلامت روان SCL-90 تست چک لیست علائم روانی symptom checklist SCL-90-R) ) معروف به تست SCL-90 پرسشنامه‌ای است که بسیار کاربردی بوده و توسط روانشناسان و پژوهشگران مورد استفاده قرار می‌گیرد. در آستانه قرن بیست و یکم انسان افسرده و بحران زده و مضطرب عصر حاضر بیش از هر زمان دیگری خود را درگیر سوال‌های اساسی می‌یابد. در این میان بهترین راه مقابله با این مشکلات ارتقاء سلامت روان می‌باشد. همانطور که می‌دانید بهداشت روان چیزی فراتر از فقدان یا نبود بیماری روانی است. سلامت روان شامل احساس خود توانمندی، آرامش ذهنی و شناخت توانایی خود است که همگی بر اهمیت و یکپارچگی شخصیت تأکید می‌کند. یکی از ابزارهای سنجش سلامت روانی افراد پرسشنامه روانشناختی SCL-90 است که نمایانگر رفتار صحیح و مناسب افراد در موقعیت‌های مختلف محیطی می‌باشد. یکی از پر استفاده‌ترین ابزار تشخیص زمینه های روانی آزمون SCL-90 است. این آزمون شامل ٩٠ سوال برای ارزشیابی علایم روانی است و به وسیله مراجع گزارش می‌شود و اولین بار برای نشان دادن جنبه‌های روان شناختی بیماران جسمی و روانی طرح ریزی گردید. با استفاده از این آزمون می‌توان افراد سالم را از افراد بیمار تشخیص داد. این آزمون توسط دروگاتیس Derogatis, LR. و همکاران در سال ١٩٧٣ معرفی شد و بر اساس تجربیات بالینی و تجزیه و تحلیل‌های روان سنجی، مورد تجدید نظر قرار گرفت و فرم نهایی آن در سال ١٩٧۶ تهیه گردید. "دروگاتیس، ریکلز Rickels, K. و راک Rock, A. ١٩٧۶" اعتبار درونی این آزمون را با استفاده از ضریب آلفا رضایت بخش گزارش کردند. آزمون SCL-90 در گروه‌های بسیاری با موفقیت به کار رفته است. این آزمون در مورد معتادین به الکل، ناتوانی‌های جنسی، بیماران سرطانی، مبتلایان به نارسایی قلبی با ناراحتی‌های شدید جسمی و دانشجویانی که راهنمایی و مشاوره لازم دارند و یا به عنوان یک ابزار سرندی و تشخیصی به کار رفته است. این آزمون نه بعد «شکایات جسمانی، وسواس و اجبار، حساسیت در روابط متقابل، افسردگی، اضطراب، پرخاشگری، ترس مرضی، افکار پارانوئیدی و روان‌پریشی» را مورد بررسی قرار داده و نتایج هر یک را به تفکیک ارائه می‌کند. تست SCL-90 دارای طیف پاسخ دهی 5 درجه‌ای است که میزان ناراحتی فرد را در جنبه‌های مختلف ارزیابی می‌کند. این تست ۹۰ سوال ۵ گزینه ای (هیچ تا به شدت) دارد و هدف آن این است که الگوی علایم روانی بیماران جسمی و روانی را نشان دهد. این پرسشنامه توسط خودِ فرد (و نه روانشناس یا روانپزشک) تکمیل می‌شود و به همین دلیل به آن فهرست علایم خود گزارش دهی گفته می‌شود. SCL-90 یکی از پرکاربردترین تست‌ها برای غربالگری وضعیت سلامت روان و ابزاری برای اندازه‌گیری خودگزارشی چند بعدی است که وسعت و شدت علائم و ناراحتی روانی فعلی را ارزیابی می‌کند. روانشناسان از این تست برای بررسی نتایج درمانی قبل و بعد از مداخلات روانشناختی نیز استفاده می‌کنند. برای پاسخ به این تست، فرد باید یک هفته گذشته را مد نظر بگیرد و به سوالات براساس هفته ای که گذشته است جواب دهد. در ادامه این ۹ بعد توضیح داده شده است: 1. شکایات جسمانی: این بعد شامل شکایت از قلب، گوارش، تنفس و بخش‌هایی از بدن است که با سیستم عصبی خودکار در ارتباط است. معمولا وقتی فرد متوجه نارسایی و مشکل در عملکرد بدن شده، دچار افسردگی می‌شود. با پاسخ به سوالات این بعد، فرد کارکرد بیمارگونه بدنش را ادراک می‌کند. 2. وسواس فکری-عملی: این بعد علایم مربوط به وسواس فکری-عملی را نشان می‌دهد. منظور از وسواس کلمات یا تصاویر یا اعمالی است که برخلاف میل و اراده فرد، زندگی فرد را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد و در نتیحه فرد تلاش می‌کند بر روی اعمال، افکار و تکانه‌هایی تمرکز کند، که ناخواسته هستند. 3. حساسیت میان فردی: این بعد نشان دهنده میزان احساس بی کفایتی و حقارت به ویژه در مقایسه و رابطه با افراد دیگر است. احساس بی کفایتی و خودکم بینی باعث می‌شود فرد نتواند ارتباط موثری با دیگران برقرار کند. سوالات این بعد احساس بی کفایتی و خودکم بینی فرد را نشان می‌دهند. 4. افسردگی: علایم این بعد عبارتند از: خلق پایین، دلتنگی، احساس غربت، گوشه گیری، نداشتن انگیزه، از دست دادن ذوق زندگی، کم اشتهایی و خستگی مفرط. احساس ناامیدی و افکار مربوط به خودکشی نیز از علایم دیگر افسردگی است. فرد افسرده نسبت به لذت‌های زندگی و چیزهایی که زمانی از آنها لذت می‌برد، بی علاقه می‌شود. 5. اضطراب: اضطراب به احساس ناخوشایند ترس و نگرانی همراه با نشانه‌های جسمی (مرتبط با فعالیت دستگاه عصبی خودکار) گفته می‌شود، ترسی که علت شناخته شده دارد. 6. پرخاشگری: این بعد بازتابی از افکار، احساسات یا کارهایی است که در اثر اثرات منفی خشم ایجاد می‌شود و همچنین نشانگر ویژگی‌هایی مانند ظلم، بی حوصلگی، تحریک پذیری، خشم و رنجش نیز است. در این بعد فرد دارای افکار، اعمال و احساسات ناشی از خشم است. 7. ترس مرضی: ترس مرضی یعنی ترس مداوم از یک فرد، محل یا حتی یک شی بخصوص. این بعد با ترس از مکان‌های باز، اضطراب اجتماعی و … ارتباط دارد که در آن فرد نسبت به یک محرک خاص، ترسی شدید و غیرمنطقی دارد. 8. افکار پارانوئیدی: ویژگی‌های اساسی این بعد افکار برون فکنی، پرخاشگری، سوء ظن، بزرگ پنداری، ترس از دست دادن خودمختاری و هذیان است. فردی که دارای افکار پارانوئیدی است حالت فکری نامنظم و مغشوش دارد. 9. روان پریشی: در این بعد فرد دارای افکار روان پریشی از ضعیف تا شدید است. نشانه‌های این بعد شامل یک زندگی گوشه نشینی و جدا از دیگران است. پاسخ دهی به این پرسشنامه در حالت عادی حدود ۱۵ الی ۲۰ دقیقه زمان می‌برد. این پرسشنامه برای انعکاس وضعیت علایم روانشناختی تهیه و تنظیم شده است و برای افراد ۱۳ سال به بالا قابل استفاد است. این تست برای افراد مبتلا به اختلالات روانی شدید و افراد عقب مانده و ناتوان نیست. کاربردهای تست اختلالات روانی SCL-90 این تست با توجه به اینکه علائم اختلالات روانی را در طیف گسترده‌ای بررسی می کند، برای ارزیابی روانشناختی کاربردهای فراوانی دارد. از تست SCL 90 می‌توان برای موارد زیر استفاده نمود: • تعیین وضعیت روانی عموم مردم • غربال اولیه بیماران با مشکلات روانشناختی • بررسی نتایج درمانی قبل و بعد از مداخلات روانشناختی • مطالعات علمی و بررسی روابط علائم با سایر جنبه های روانی-اجتماعی همچنین مشاوران از این تست برای ارزیابی دانش آموزان و دانشجویان استفاده می‌کنند. در بسیاری از مراکز مشاوره از تست SCL-90 برای غربال‌های اولیه و به عنوان یک ابزار کمک تشخیصی استفاده می‌شود. اعتبار و روایی تست نشانه های اختلالات روانی (SCL-90) دراگوتیس و همکاران در یک مطالعه همه گیرشناسی اختلالات روانی با استفاده از این پرسشنامه انجام دادند، به این نتیجه رسیدند که قدرت پرسشنامه در در تمیز افراد سالم از بیمار بالا است. همچنین برای محاسبه ثبات درونی پرسشنامه، این پرسشنامه در اختیار ۲۱۹ نفر داوطلب قرار گرفت (جهت سنجش اعتبار آزمون). نتایج ضرایب به دست آمده برای ۹ بعد، کاملا رضایت بخش بوده است. همچنین پایایی مجدد آزمون که ثبات پرسشنامه در طول زمان را نشان می‌دهد، انجام شد و نتایج نشان داد که در اکثر موارد ضرایب همبستگی بالا بوده‌اند (بین 78/0 تا 90/0). در ایران نیز مرعشی (۱۳۷۵) در یک طرح پژوهشی از این پرسشنامه برای ۱۹۱ نفر در اهواز استفاده کرد و اعتبار آن را با آلفای کرونباخ و روش دو نیمه کردن مورد سنجش قرار داد. بالاترین اعتبار در روش دو نیمه کردن، در بعد پرخاشگری (93/0) و پایین‌ترین اعتبار در بعد افکار پارانوئیدی (80/0) بود. همچنین در روش آلفای کرونباخ، بالاترین اعتبار در بعد افسردگی (93/0) و پایین‌ترین اعتبار در بعد افکار پارانوئیدی (81/0) به دست آمد. **جمع آوری و تنظیم مطالب: دکتر نسرین دانش، الهه قربان‌پور