اختلال شخصیت دوری‌گزین یا اجتنابی، Avoidant personality disorder ، نوعی اختلال شخصیت متعلق به اختلال‌های گروه C است. افراد مبتلا به این اختلال الگویی از پرهیز اجتماعی، احساسات بی‌لیاقتی، حساسیت شدید به ارزیابی منفی و اجتناب از تعامل اجتماعی، با وجود میل شدید به نزدیکی به دیگران، از خود نمایش می‌دهند. این افراد تمایل دارند که خود را پریشان، مضطرب، تنها، ناخواسته و مجزا از دیگران توصیف کنند. این رفتار به‌طور معمول در اوایل بزرگسالی آغاز می‌شود و در موقعیت‌های مختلفی بروز پیدا می‌کند. افراد مبتلا به اختلال دوری‌گزین خود را از لحاظ اجتماعی بی‌عرضه یا فاقد جذبه شخصی می‌پندارند و از تعامل اجتماعی از ترس تمسخر، تحقیر، طرد شدن یا مورد بی‌میلی قرار گرفتن اجتناب می‌ورزند. • اختلال شخصیت اجتنابی به چه معناست؟ افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی، دائماً نسبت به خود احساس عدم کفایت داشته و از قضاوت منفی دیگران نسبت به خودشان احساس ترس و اضطراب بسیار شدیدی دارند؛ در نتیجه سعی می‌کنند تا حد امکان از فعالیت‌های گروهی و همراهی با دیگران دوری کنند. اگرچه افراد مبتلا به این اختلال دوست دارند با دیگران تعامل داشته باشند، اما به دلیل ترس شدید از طرد شدن توسط دیگران، تمایل به عدم حضور و همراهی دیگران دارند. در واقع، برای افراد مبتلا به این اختلال احساس ترس از طرد شدن و قضاوت منفی توسط دیگران، آن‌قدر شدید و قوی است که انزوا را به حضور در موقعیت‌های اجتماعی ترجیح می‌دهند. • همه‌گیرشناسی در اختلالات شخصیت کلاستر C میزان شیوع اختلال شخصیت دوری گزین 2 تا 3 درصد از جمعیت عمومی است. درصد شیوع این اختلال در میان زنان و مردان یکسان است و معمولا از دوران نوزادی و کودکی شروع می‌شود و تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند. مانند بیشتر اختلالات شخصیتی، اختلال شخصیت اجتنابی معمولا در افراد جوان‌تر از ۱۸ سال تشخیص داده نمی‌شود. • تاریخچه شخصیت اجتنابی تا اوایل دهه 1900 در چندین منبع توصیف شده است، اگرچه برای مدتی به این نام نامیده نمی‌شد. روان‌پزشک سوئیسی، یوگن بلولر، بیمارانی را که نشانه‌هایی از اختلال شخصیت اجتنابی از خود نشان می‌دادند، در پژوهش خود در سال 1911 به عنوان گروه اسکیزوفرنی‌ها توصیف کرد. الگوهای اجتنابی و اسکیزوئید اغلب اشتباه گرفته می‌شدند یا به صورت مترادف به آن‌ها اشاره می‌شد تا این‌که کرچمر (1921) در ارائه اولین توصیف نسبتا کامل، تمایزی را ایجاد کرد. • علائم و نشانه‌های اختلال شخصیت اجتنابی بارزترین نکته در مصاحبه بالینی با این بیماران، اضطرابی است که در حین صحبت کردن با مصاحبه گر دارند. بسته به اینکه مصاحبه‌گر را دوست دارد یا خیر، حرکات عصبی و پرتنش آن‌ها کم و زیاد می‌شود. به نظر می‌رسد که در برابر القائات و اظهارنظرهای مصاحبه‌گر آسیب پذیرند و هرگونه تبیین و تفسیری را که از جانب او ارائه شود ممکن است خرده گیری یا انتقاد تلقی کنند. • ملاک های تشخیصی DSM-5 در مورد اختلال شخصیت دوری گزین الگوی نافذی از بازداری اجتماعی، احساس بی کفایتی و حساسیت بیش از حد نسبت به ارزیابی منفی که از اوایل دوره بزرگسالی آغاز شده و در زمینه‌های مختلف به چشم می‌خورد و با 4 مورد یا بیشتر از موارد زیر مشخص می‌گردد: 1) از فعالیت‌های شغلی که مستلزم تماس بین فردی ست پرهیز می‌کند چرا که از انتقاد از عدم تایید و یا طرد هراس دارد. 2) تمایلی به معاشرت با دیگران ندارد مگر اینکه مطمئن باشد که دوست داشته می‌شود. 3) در روابط نزدیک، به دلیل ترس از شرمندگی و یا تمسخر، خود داری نشان می‌دهد. 4) نسبت به مورد انتقاد قرار گرفتن یا طرد شدن در موقعیت‌های اجتماعی، اشتغال ذهنی دارد. 5) به دلیل احساس بی کفایتی در موقعیت های جدید بین فردی بازداری دارد. 6) خود را از نظر اجتماعی ناشی، از نظر فردی غیر جذاب و یا پایین تر از دیگران می‌دانند. 7) از هرگونه فعالیت جدید اکراه دارد، به این دلیل که ممکن است در این موقعیت ها خجالت زده شود. • خصایص بالینی اختلال شخصیت دوری گزین علاوه بر احساس ترس از طرد شدن، قضاوت منفی و مسخره شدن، سایر ویژگی‌های شخصیتی افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی، شامل موارد زیر است: - زودرنج بودن - داشتن دوستان بسیار کم و روابط بسیار محدود - اجتناب از رابطه برقرار کردن با دیگران - احساس شدید ترس و اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی و در روابط خود - خجالتی بودن - تمایل به اغراق و بزرگ نشان‌دادن مشکلات خود - هراس از امتحان کردن موقعیت‌های جدید - اعتماد به نفس پایین - عدم قاطعیت - عزت‌نفس پایین - احساس بی‌کفایتی - بازداری اجتماعی - عدم لذت از فعالیت‌ها - اعتماد نداشتن به دیگران - حساسیت به ارزیابی منفی - ترس از انتقاد یا طرد شدن • علل اصلی بروز اختلال شخصیت دوری گزین در حال حاضر دلیل ایجاد اختلال شخصیت اجتنابی مشخص نیست اما روانشناسان معتقدند عوامل محیطی و ژنتیکی می‌تواند خطر ابتلا به آن را افزایش دهد. عوامل محیطی به‌خصوص در دوران کودکی نقش مهمی در بروز این اختلال ایفا می‌کند. کودکانی که در سنین پایین خجالتی بوده‌اند اغلب در نوجوانی یا بزرگسالی به اختلال شخصیت دوری‌گزین مبتلا می‌شوند. اکثر مبتلایان در جلسات مشاوره تجربیات قبلی خود را از طرد شدن توسط والدین، خانواده و دوستان گزارش می‌کنند. این موارد تاثیر مستقیمی بر عزت‌نفس و احساس ارزشمندی فرد دارد. • هم‌پوشانی اختلال شخصیت دوری‌گزین با اختلالات دیگر اختلالاتی که اختلال شخصیت دوری‌گزین با آن‌ها هم‌پوشانی دارد، عبارتند از: - افسردگی - اختلال مصرف مواد - اختلال شخصیت وابسته - اختلال اضطراب اجتماعی - اختلال شخصیت مرزی (BPD) • سیر و پیش آگهی بسیاری از بیماران مبتلا به اختلال شخصیت دوری گزین قادر به انجام کارکردهای خود هستند. برخی از آن‌ها ازدواج می‌کنند و بچه‌دار می‌شوند. زندگی محدودی را سر می‌کنند که تنها ارتباطشان با اعضای خانواده است. اگر نظام حمایتیشان از بین رود، ممکن است به افسردگی، اضطراب و خشم مبتلا شوند. اجتناب ناشی از هراس در این افراد شایع است و سابقه جمعیت هراسی ممکن است در آنان وجود داشته باشد. • تشخیص افتراقی بر خلاف بیماران مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوئید که به تنها ماندن تمایل دارند، بیماران دچار اختلال شخصیت دوری گزین تمایل به داشتن تعامل‌های اجتماعی دارند. فرق این افراد با بیماران مبتلا به اختلال شخصیت مرزی و نمایشی نیز در این است که مانند آن‌ها پر توقع، تحریک پذیر یا غیر قابل پیش‌بینی نیستند. همچنین به نظر می رسد بین این اختلال و اختلال اضطراب اجتماعی همپوشانی بالایی وجود داشته باشد. • تفاوت اختلال شخصیت اجتنابی با اختلال شخصیت وابسته افراد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته، احساس نیاز دائمی برای بودن در کنار شخص دیگری را دارند. افرادی که از این اختلال شخصیت رنج می‌برند، از عدم رضایت افراد نسبت به خود وحشت داشته و برای برطرف کردن نیاز‌های روانی خود، به شکل افراطی، نیازمند حضور داشتن و بودن در کنار دیگران هستند. در مقابل افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی، به‌علت ترس از مورد قبول واقع نشدن و قضاوت منفی توسط دیگران، ترجیح می‌دهند از موقعیت‌های اجتماعی و بودن در کنار دیگران دوری کنند. مبتلایان به هر دو این اختلالات شخصیت، از اعتماد به نفس پایین رنج برده و ظرفیت پایینی برای انتقاد دارند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی، در هنگام بودن در کنار دیگران دچار احساس ترس و اضطراب شدیدی می‌شوند، در مقابل افراد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته، در صورت نبود و عدم مراقبت دیگران، دچار احساس اضطراب و ترس می‌شوند. • تفاوت اختلال شخصیت اجتنابی با اختلال شخصیت اسکیزوئید شخصیت اسکیزوئید، در کسانی دیده می‌شود که از تعامل با جامعه اجتناب می‌کنند، زیرا از نظر احساسی بسیار سرد هستند و از مشارکت و زندگی به‌ تنهایی و در انزوا لذت می‌برند. در مقابل، افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی، با وجود تمایل به همراهی و ارتباط با دیگران، به علت ترس از عدم مقبولیت، از شرکت در موقعیت‌های اجتماعی دوری می‌کنند. همچنین افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوئید، برخلاف افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی، از شیوه زندگی خود در انزوا رضایت کامل دارند. • تفاوت اختلال شخصیت اجتنابی با اختلال شخصیت مرزی و نمایشی اختلال شخصیت مرزی و اختلال شخصیت اجتنابی، برخی از ویژگی‌ها و علائم مشترکی دارند که امکان اشتباه شدن آن‌ها را با هم زیاد می‌کند. هر دو اختلال شامل ترس شدید از انتقاد و طرد شدن، همراه با سطح بالایی از پریشانی عاطفی هستند که می‌تواند زندگی روزمره شخص را نیز تحت تأثیر قرار دهد. همچنین افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی، دچار اشکال در مدیریت کردن احساسات خود بوده و احساس ترس و نگرانی شدید از تنها بودن دارند. تحقیقات نیز نشان داده‌اند که شدت علائم در اختلال شخصیت مرزی بیشتر از اختلال شخصیت اجتنابی است، و این افراد نیاز به درمان پیگیری جدی‌تری دارند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی، دارای حس خود برتر بینی نسبت به دیگران بوده، و اغلب اهداف، آرمان‌ها و رفتارهای غلو شده دارند. هر دو مبتلایان به اختلال شخصیت نمایشی و اجتنابی، ترس و اضطراب زیادی نسبت به نحوه قضاوت دیگران نسبت به خود دارند. • عوارض و مشکلات شخصیت دوری گزین در صورتی‌که شخصیت اجتنابی درمان نشود، در طولانی مدت مشکلات زیادی را برای فرد به وجود می‌آورد. این موضوع باعث می‌شود فرد بیمار به طور کلی از اجتماع فاصله بگیرد و با مشکلات زیادی رو به رو شد. از دیگر عوارض شخصیت دوری گزین می‌توان موارد زیر را نام برد: - از دست‌دادن موقعیت شغلی - برآورده نشدن نیاز‌های مالی و عاطفی - اختلال اضطراب اجتماعی - مصرف مواد مخدر - افسردگی - گذر هراسی (فوبیای مکان‌های باز) - مبتلا شدن به اختلال شخصیت دوقطبی - اختلال اضطراب • راهکارهای درمان اختلال شخصیت اجتنابی روش‌های درمانی بسیاری برای درمان این اختلال وجود دارد که براساس شرایط و پاسخ شخص، اجرا می‌شوند: - درمان دارویی اختلال شخصیت اجتنابی هیچ داروی اختصاصی برای درمان اختلال شخصیت اجتنابی وجود ندارد، اما در صورت همراه شدن این اختلال با افسردگی و اضطراب ممکن است پزشک داروهای ضد اضطراب و ضد افسردگی را به شخص توصیه کند. - رفتار درمانی اختلال شخصیت اجتنابی رفتار درمانی شناختی، یکی از بهترین روش‌ها برای درمان اختلال شخصیت اجتنابی است. در طی این روش درمانی، روانشناس افکار و اعتقادات ناسالم را اصلاح می‌کند. در طی این دوره، روان‌ درمانگر به اصلاح این اعتقادات و افکار نادرست پرداخته و در پیدا کردن ریشه این افکار و اعتقادات به شخص کمک می‌کند‌. - روان درمانی اختلال شخصیت اجتنابی روان‌ درمانی سایکودینامیک، شکلی از مشاوره و گفت‌وگو درمانی است که در آن به شخص کمک می‌شود نسبت به افکار و ناخودآگاه خود اطلاع و آگاهی پیدا کند. این روش درمانی به شخص کمک می‌کند تا از نحوه تأثیر اعتقادات و رویدادها و وقایع گذشته بر رفتارهای امروزه خود آگاهی پیدا کند. در نهایت این روش درمانی، به شخص کمک می‌کند تا درگیری‌ها، عقده‌ها و مشکلات باقی‌مانده از گذشته را شناخته و آن‌ها را برطرف کند. - گروه درمانی اختلال شخصیت اجتنابی یک روش دیگر برای درمان بیماری‌ها و اختلالات روانی، گروه درمانی است که در طی آن افرادی که از مشکل مشترکی رنج می‌برند، به همراه یک درمانگر در کنار یکدیگر قرار گرفته و تجربیات، توصیه‌ها و نظرات خود را با یکدیگر به اشتراک می‌گذراند. می‌توان از این روش درمانی برای کمک به بهبود مبتلایان به اختلالات شخصیت کمک گرفت. • نحوه رفتار با افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی نکته مهم در برخورد با افراد مبتلا به اختلال شخصیت، از جمله اختلال شخصیت اجتنابی، ارتباط برقرار کردن در زمان مناسب است. درصورتی که شخص در حالت خشم، ناراحتی یا عصبانیت قرار دارد، بهتر است گفت‌وگو به زمان دیگری موکول شود. برخی از توصیه‌های مناسب، برای برقراری ارتباط با افراد مبتلا به اختلال شخصیت شامل موارد زیر است: - فعالانه به او گوش داده و همدردی خود را نشان دهند. - هنگام برقراری ارتباط با این افراد، به جای تمرکز بر کلماتی که می‌گویند، به احساس آن‌ها توجه شود. - در فرد مبتلا به این اختلال حس شنیده‌ شدن و مورد توجه قرار گرفتن ایجاد شود. - حفظ آرامش در موقعیت‌های احساسی که برای شخص مبتلا به اختلال شخصیت ایجاد می‌شود. • اختلال شخصیت اجتنابی و ازدواج زندگی با فرد مبتلا به اختلال شخصیت دوری گزین کمی دشوار است. زیرا او به محبت و عشق شدید نیاز دارد. از همین‌رو، شریک زندگی دائما از طرف او درخواست‌های احساسی خواهد داشت که در برخی مواقع باعث ناراحتی می‌شود. این در حالی است که فرد مبتلا به اختلال دوری‌گزین نمی‌تواند متقابلا از نظر احساسی همسر خود را حمایت کند. در برخی مواقع نیز فاصله مشخصی را با همسرشان حفظ می‌کنند.  گرد آوری و تصحیح: دکتر نسرین دانش (روانپزشک)، الهه قربانپور (کارشناسی ارشد آمار زیستی، مدرس) «درج و انتشار مقالات تنها با ذکر نام و عنوان نویسندگان، بلا مانع و در غیر اینصورت، مشمول سرقت ادبی بوده و مورد پیگرد قانونی خواهد بود». منابع 1- Danesh N. (2009). “To Whom are you Introduced? A review on personality disorders and case files analysis.” Navid Shiraz Publications. 2009. P 113-121. ISBN:978-964-358-726-0. 2- Anxious [avoidant personality disorder] in ICD-10: Diagnostic Criteria Archived 2016-06-18 at the Wayback Machine and Clinical descriptions and guidelines. Archived 2014-03-23 at the Wayback Machine 3- Weinbrecht, Anna; Schulze, Lars; Boettcher, Johanna; Renneberg, Babette (2016). "Avoidant Personality Disorder: a Current Review". Current Psychiatry Reports. 18 (3): 29. doi:10.1007/s11920-016-0665-6. PMID 26830887. S2CID 34358884.. 4- “Alternative DSM-5 Model for Personality Disorders". Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (Fifth ed.). American Psychiatric Association. 2013. pp. 234–236. doi:10.1176/appi.books.9780890425596.156852. ISBN 978-0-89042-555-8. 5- David L. Fogelson; Keith Nuechterlein (2007). "Avoidant personality disorder is a separable schizophrenia-spectrum personality disorder even when controlling for the presence of paranoid and schizotypal personality disorders". Schizophrenia Research. 91 (1–3): 192–199. CiteSeerX 10.1.1.1019.5817. doi:10.1016/j.schres.2006.12.023. PMC 1904485. PMID 17306508.